Bankalara Kripto Varlık Sınırlaması

Basel Komitesi Raporu

Bankalara Kripto Varlık Sınırlaması: Basel Komitesi Raporu

Yazar: Ahmet Demirtaş

Basel Komitesi’nin, bankalardaki kripto varlıkların sınırlandırılmasına yönelik hazırladığı ikinci raporunun son hali Aralık 2022’de yayımlamıştır[1]. Rapor’da ilk göze çarpan husus, kripto varlıkların, risklerine göre, Grup 1 ve Grup 2 şeklinde iki kategoriye ayrılmasıdır.

Komite; Grup 2 kapsamındaki kripto varlıkların daha riskli olduğunu kabul etmiş ve bu bağlamda bazı sınırlamalar öngörmüştür. Buna göre, (i) bankaların Grup 2’de yer alan kripto varlıklarının, bankanın toplam varlığına oranının genel olarak %1’i geçmemesi ve (ii) bu limiti geçen kısım bakımından daha kısıtlayıcı kurallar içeren Grup 2b koşullarının uygulanması gerektiği yönünde öneri niteliğinde bir karara varmıştır. Bunun yanında, Grup 2’de yer alan kripto varlık oranının %2’yi geçmesi halinde ise tüm kripto varlıklar bakımından Grup 2b’de yer alan kuralların uygulanması yönünde bir karara varılmıştır.

Her halükarda, öneri uyarınca bankaların Grup 2’de yer alan kripto varlık stoğunun %2’den fazla olması halinde ağır yaptırımlarla karşılaşması olasıdır. Esasen, 2021 yılındaki ilk raporda bu oranın en fazla %1 olduğu düşünüldüğünde, Basel Komitesi’nin sektörden gelen %1 oranının çok kısıtlayıcı olduğu yönündeki yorumları dikkate aldığı görülmektedir.

  1. Grup 1 ve Grup 2 Kripto Varlık Ayrımı
  1. Grup 1’de Yer Alan Kripto Varlıklar

Basel Komitesi, geleneksel malvarlıklarını temsil eden token’lar (tokenised traditional assets) ile sabit kripto varlıkları (stablecoin) Grup 1 kapsamında görmüş ve bu kripto varlıkları nispeten daha güvenli olarak değerlendirmiştir.

Geleneksel malvarlıklarını temsil eden token’ler: Bu token’lar pay senedi ve taşınmazlar gibi bir malvarlığının dijital karşılığı olarak çıkarılan token’lardır. Örneğin; TSLA.cx token, Tesla hissesinin karşılığı olarak çıkarılmıştır ve Tesla hissesinin değerini yansıtmaktadır.

Sabit kripto varlıklar: Sabit kripto varlıklar, değeri dışarıdaki bir referansa endekslenen (bu referans döviz birimi, emtia veya finansal başka bir enstrüman olabilir) kripto varlıklardır. Örneğin; Tether (USDT) ve USD Coin, karşılıkları 1 Amerikan Doları’na endekslendiği için kural olarak stabil kripto varlık olarak kabul edilmektedir. Bu noktada belirtelim ki algoritma tabanlı sabit kripto varlıklar ile değerlerini korumak için protokol kullanan sabit kripto varlıklar, Grup 1’de yer almamaktadır. Zira algoritmik sabit kripto varlıklarda fiyat dengesinin bozulduğu örnekler sıklıkla görülmektedir[2].

  1. Grup 2’de Yer Alan Kripto Varlıklar

Grup 2 ise, Grup 1’deki standartları sağlayan kripto varlıkların dışında kalan kripto varlıklardır. Örneğin; Bitcoin Grup 2’de yer alan bir kripto varlıktır.

  1. Bankaların Kripto Varlıklarının %1’i Geçmemesi Kuralı

Altını çizmek gerekir ki bankalarla ilgili kısıtlama Grup 2’de yer alan kripto varlıkları kapsamaktadır. Bankalar, %1’e kadar Grup 2’de yer alan kripto varlıkları ellerinde tutabilirler. Fakat eğer kripto varlık stoğu %1 ile %2 arasında olursa, bu takdirde %1’i aşan kısım bakımından Grup 2b’de yer alan ağır koşullar uygulanmaktadır. Eğer bankanın Grup 2’de yer alan kripto varlığı %2’yi geçerse tüm kripto varlık Grup 2b’deki koşullara tabi olacaktır. Grup 2b’de yer alan kripto varlıklar için, ilgili banka, en az bu varlıkların değerinde riske dayalı sermaye bulundurmak zorundadır.

  1.  Basel Komitesi’nin Kripto Varlıkları Riskli Olarak Sınıflandırması

Rapor’un tamamında kripto varlıkların oldukça riskli görüldüğü anlaşılmaktadır. Tam da bu sebeple yukarıda yer alan limit ortaya çıkmıştır. Ayrıca, yine bu sebeple, Basel Komitesi, bankalardan ellerinde bulundurdukları kripto varlıkların risklerini belirlemelerini ve değerlendirmelerini sağlayan hareket planı oluşturmasını beklemektedir. Bunun yanı sıra, bankalara yönelik olarak bilgilendirme yükümlülüğü öngörülmektedir. Bankalar, kripto varlıklarla ilgili faaliyetleri, risk politikaları, ellerinde tuttukları kripto miktarları ve buna yönelik ayırdıkları sermaye gibi hususlarda bilgilendirme yapmalıdır.

  1. Türkiye’deki Bankalar Açısından Durum

Basel Komitesi, finansal stabiliteyi sağlamak amacıyla ve bankacılık denetlenmesindeki niteliği geliştirmek için Basel’de kurulan uluslararası bir kuruluştur[3]. Basel Komitesi’nde Türkiye’yi Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası temsil etmektedir. Dolayısıyla yukarıda yer alan kıstasların ve Komite tarafından önerilen koşulların Türkiye’de faaliyet gösteren bankalar bakımından da yakın zamanda uygulamaya alınması söz konusu olabilecektir. Bu sebeple, kripto varlık tutan veya tutmayı planlayan bankaların, bahse konu Rapor’daki yükümlülüklere uyum süreçlerini bir an önce gerçekleştirmelerinin faydalı olacağı değerlendirilmektedir.

[1]  Basel Komitesi Raporu Aralık 2022 < https://www.bis.org/bcbs/publ/d545.pdf > Erişim Tarihi 2.1.2023. Bundan böyle “Rapor” olarak anılacaktır. 

[2] Bkz. UST fiyat dengesinin bozulup, 1 UST’nin 0.22 Amerikan Doları’na düşmesi < https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/kripto-para-piyasasinin-lunayi-kurtarma-plani-ise-yaramadi/2586838 > Erişim Tarihi: 2.1.2023. 

[3] Basel Komitesi Tarihi, < https://www.bis.org/bcbs/history.htm > Erişim Tarihi: 2.1.2023.